Bewuste keuzes maken is een vaardigheid. Het feit is namelijk dat we veel van onze dagelijkse beslissingen op de automatische piloot, onbewust, nemen. Niet zo handig als je gezondere keuzes wilt maken. Dat vraagt om bewustzijn en andere keuzes maken. Hoe dat onbewuste precies in zijn werk gaat, kan ik het beste uitleggen aan de hand van een eigen voorbeeld:
Terwijl mijn vriend staat te koken, hebben we het over gezond eten en meer bewegen. Ik opper dat het alweer een tijd geleden is dat ik naar de sportschool ben geweest. Hij knikt instemmend. Hardlopen was ook nog een optie geweest, dat heb ik voorheen veel gedaan.
“Maar…” begin ik, “Ik ga niet meer hardlopen omdat ik heb gehoord dat je dan op latere leeftijd last kunt krijgen van je gewrichten. Het is heel belastend voor je knieën.” Dat is niet de werkelijke reden waarom ik niet meer hardloop. Mijn vriend legt de vinger op de zere plek:
“Je bent nu gewoon achteraf aan het rationaliseren waarom je niet gaat hardlopen!”
Ik begin te lachen. Heeft hij nou mijn smoesje eerder in de gaten dan ikzelf?
“Dat zijn verklaringen of verhaaltjes die we achteraf verzinnen. Op het moment dat je kon hardlopen, had je waarschijnlijk gewoon geen zin. Je dacht echt niet aan je gewrichten”, legt hij uit.
Bewust of onbewust
Ik wilde mijn eigen ‘goede reden’ graag geloven. Op het moment dat ik het zei, geloofde ik er ook echt even in: dat mijn gewrichten de reden waren dat ik niet ging hardlopen. En ik realiseer me dat mensen veel vaker hun keuzes op deze manier rationaliseren, met verhaaltjes achteraf. De achterliggende reden zit weggestopt. Of was het misschien helemaal geen bewuste keuze? Ik ken inmiddels alle psychologische trucjes wel, maar toch ben ik in deze valkuil getrapt. Wat zit erachter?
De snelle beslisser
Als mensen denken en beslissingen nemen, kunnen ze dat op twee manieren doen. Daniel Kahneman (psycholoog en Nobelprijswinnaar) noemt ze metaforisch Systeem 1 en Systeem 2.
Systeem 1 is het snelle, onbewuste systeem dat geen moeite kost. De meeste beslissingen die je op een dag neemt gaan op deze manier: onbewust en routinematig. En dat is maar goed ook: het zou veel te vermoeiend zijn om altijd een doordachte afweging te maken. Het is bijvoorbeeld erg prettig als je uren in de auto zit, waarbij het onbewuste deel van je hersenen het grotendeels overneemt. In gedachten dwaal je misschien af, maar je registreert nog steeds wat er om je heen gebeurt.
Systeem 2 is daarentegen ons trage, bewuste systeem: de doordachte beslisser.
Systeem 1 is aartslui
Het is duidelijk dat ik bij mijn keuze om niet te gaan hardlopen gebruik maakte van Systeem 1. Het was een snelle keuze op basis van gevoel. Ik had het niet serieus overwogen. Pas later bedacht ik de reden erbij. Een rationalisatie, wat mijn vriend scherp opmerkte. Ook dat past bij Systeem 1: het heeft de neiging om van alles een coherent verhaal te maken, met een kop en een staart.
Als je merkt dat je kiest voor de weg van de minste weerstand, neem je vaak beslissingen via Systeem 1. Helaas is Systeem 2 ook aartslui. Het neemt de smoesjes van Systeem 1 maar al te graag over. Wijsheid komt pas achteraf.
Bewust eten: ken jezelf
Betekent dit dat veel (eet)keuzes onbewust aan je voorbijgaan? Je en nee. Je hebt altijd een keuze als je je bewust wordt van je reflexen en smoesjes. Maar je moet ze wel kennen. Hoe meer je jezelf aanleert om bewust stil te staan bij de keuzemomenten die voor jou doorslaggevend zijn, hoe meer je de regie pakt en doet wat je echt wilt! Door in de helikopter te stappen en jezelf van een afstandje te bekijken, zie je beter wat je echt doet en met welke keuzemomenten je bewuster om wilt leren gaan.
Sta voor de grap eens stil bij de verschillende keuzemomenten rondom eten en bewegen die je dagelijks hebt. Hoe vaak doe je echt wat je op de lange termijn het meeste oplevert? Welk systeem zit meestal aan het stuur? Er is een bepaalde ruimte tussen je keuzemoment en de daadwerkelijke keuze. Pak deze ruimte, hij is van jou!
Je hebt altijd een keuze
Later op de avond, na het bewuste gesprek, besluit ik ons goede voornemen van gezonder en bewuster eten op de som te nemen. Ik pak een schaaltje met stukjes paprika en een beetje hummus, om de lekkere trek te stillen. Mijn vriend ziet mij eten en ik weet al wat hij gaat doen. Hij loopt naar de keuken en rommelt wat in de kastjes.
“Je kunt er NU voor kiezen de zak chips niet te nemen! Je hebt een keuze!” roep ik grappend.
De zak chips werd aangebroken. Maar toch: hij ging niet op. Een kleine winst voor Systeem 2.
Welke snelle keuzes maak jij op het gebied van eten en bewegen? En betrap je jezelf, net als ik, ook wel eens op smoesjes achteraf? Laat het weten in een reactie.
P.S. Ben je benieuwd op welke manieren wij als mensen nog meer niet zo rationeel zijn? Ook al denken we graag van wel. Het boek “Ons feilbare denken” (Thinking, fast and slow) van Daniel Kahneman is een echte aanrader!
